Komu przysługuje roszczenie o zachowek? 

Zachowek jest regulacją w prawie spadkowym, która ma na celu zabezpieczenie najbliższych osób spadkodawcy, pominiętych z różnych przyczyn w testamencie. Staranie się o niego wymaga założenia sprawy w sądzie przeciw spadkobiercom. Kto i w jakich sytuacjach może się ubiegać o zachowek? Wyjaśniamy w poniższym artykule. 

Podstawowe przepisy dotyczące zachowku

Prawo do roszczenia o zachowek oznacza możliwość wystąpienia przeciw spadkobiercy o zapłatę kwoty koniecznej do pokrycia zachowku lub jego uzupełnienia. Przysługuje ono osobom, wymienionym w treści art. 991 § 1. Kodeksu Cywilnego, czyli zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom) oraz małżonkom i rodzicom spadkodawcy pod warunkiem, że byłyby one powołane do spadku przy dziedziczeniu ustawowym i tylko w sytuacji, jeśli osoby te nie otrzymały należnego zachowku w inny sposób, na przykład poprzez darowiznę, powołanie do spadku lub zapis. Zachowek nie należy się tym, którzy zostali wyłączeni z dziedziczenia ustawowego, czyli osobom, które:

• zostały wydziedziczone,
• zostały uznane za niegodne dziedziczenia, 
• zostały wyłączone od dziedziczenia orzeczeniem sądu,
• zrzekły się dziedziczenia, 
• odrzuciły spadek. 

Najprościej mówiąc, zachowek zabezpiecza osoby uprawnione, które zostały pominięte przez spadkodawcę w testamencie oraz te, które są spadkobiercami ustawowymi lub testamentowymi, jednak nie dostały należnego im udziału.

Taka sytuacja może mieć miejsce na przykład, jeśli spadkodawca za życia zabezpieczył niektóre osoby wysokimi darowiznami, przez co wartość spadku spadła niemal do zera – tłumaczy prawnik z Kancelarii Radcy Prawnego Łukasza Robaszkiewicza „De Iure”. Zdarzają się również sytuacje, kiedy osoby bliskie zostają pominięte w testamencie przez spadkodawcę z powodu jego zaawansowanego wieku i złego stanu zdrowia, co jest trudne do udowodnienia. Wtedy zachowek staje się jedyną formą zabezpieczenia dla tych osób. 

Jak ustala się wysokość zachowku?

Obliczenie wysokości zachowku jest w niektórych przypadkach dość skomplikowane. Zazwyczaj stanowi on połowę udziału, który przysługiwałby danej osobie po zmarłym w wyniku dziedziczenia ustawowego. W przypadku osób trwale niezdolnych do pracy lub małoletnich wartość ta wynosi ⅔ udziału. Do obliczenia wysokości zachowku konieczne jest ustalenie, jaki jest tzw. substrat zachowku, czyli wartość będąca podstawą do dalszych kalkulacji. Do tego z kolei potrzebne jest na początku określenie „czystej wartości spadku” i doliczenie wartości niektórych darowizn oraz zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę.